STANISŁAW WYSPIAŃSKI (1869 – 1907)

INFORMACJE OGÓLNE

 Dramaturg, poeta, malarz, grafik i scenograf. Kształcił się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (1884-1885 r. i 1887-1895 r.) oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim (1887-1890 r. i 1896-1897 r.).

  Jeszcze jako student pomagał J. Matejce (wraz z J. Mehofferem) w wykonywaniu polichromii w krakowskim kościele Mariackim (1889-1890 r.). Odbył podróż po Europie (1890 r.), odwiedzając m.in. Włochy, Szwajcarię, Niemcy. Przebywał w Paryżu (1891-1892 r. i 1893-1894 r.), gdzie uczęszczał do Academie Colorossi i Ecole des Beaux Arts – ulegał wówczas wpływom P. Gauguina, nabistów i japońskich mistrzów drzeworytu.

     Jest jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (1897 r.), kierownik artystyczny „Życia (1898-1899 r.), członek Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” (1902 r.), docent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (od 1902 r.)

TWÓRCZOŚĆ LITERACKA

    W dziedzinie literatury Stanisław Wyspiański jest jednym z największych twórców dramatu, zwłaszcza tragedii. We wczesnych utworach Wyspiańskiego dominowały aspekty metafizyczne (np. „Meleager” – 1899 r., wystawienie 1908 r.; „Protesilas i Leodamia” – 1899 r., wystawienie 1903 r.)

     Nawiązując do tragedii antycznej, skupiał się m.in. na roli fatum jako głównego motoru akcji osadzonej często w historycznych realiach narodowych (np. „Warszawianka” – wydanie i wystawienie 1898 r.)

     W późniejszej jego twórczości (od 1900 r.) obok historiozoficznej i politycznej polemiki ze współczesnością (m.in. „Wesele” – wydanie i wystawienie 1901 r.; „Wyzwolenie” – wydanie i wystawienie 1903 r.) pojawił się nurt filozoficznej interpretacji dziejów Polski („Legion” – 1900 r., wystawienie 1911 r.; „Bolesław Śmiały” – wydanie i wystawienie 1903 r.’ „Noc listopadowa” – 1904 r., wystawienie 1908 r.; „Zygmunt August” – 1907 r, nie ukończony, wydanie zupełne 1930 r., wystawienie 1932 r.), a także wątków mitologicznych („Powrót Odysa” – 1907 r., wystawienie 1917 r.)

     Ponadto studia o teatrze, m.in. „The Tragical History of Hamlet… świeżo przeczytana i przemyślana” (1905 r.), „Dzieła zebrane” (seria tom 1-16, 1958-1971 r.), „Listy zebrane” (tom 1-2, 1979 r.). Wybory: „Dramaty” (1955 r.), „Poezje” (1957 r.).

TWÓRCZOŚĆ PLASTYCZNA

 W jego twórczości malarskiej, realizowanej głównie techniką pastelu (portrety, pejzaże, kwiaty), dominował symbolizm i stylizacja secesyjna. Podstawowym środkiem wyrazu była linia wijąca się wzdłuż konturu przedstawionych przedmiotów, zaznaczonych płaską plamą barwną. W projektach polichromii i witraży charakterystyczny był motyw płomienistych języków oraz kaligraficznie traktowanej roślinności.

     Wyspiański zajmował się też grafiką książkową, był autorem projektów wnętrz i mebli. Nawiązując do dawnej sztuki polskiej i twórczości ludowej, dążył do stworzenia podstaw stylu narodowego, obejmującego sztuki plastyczne i rzemiosło artystyczne. Wyspiański całą swoją działalnością związany był z Krakowem.

      Niektóre prace: witraże i polichromie w krakowskim kościele Franciszkanów (1897-1905 r.), niezrealizowane projekty witraży dla katedry lwowskiej (1882-1894 r.) i wawelskiej (1900-1902 r.), witraż z Apollinem i wystrój wnętrz dla Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego (1904 r.).

     Portrety: L. Rydla (1891 r., 1898r .), R. Ordyńskiego (1897 r.), J. Mehoffera (1898 r.), A. Nowaczyńskiego (1898 r.), Z. Parviego (1899 r.) oraz autoportrety (1900 r., 1902 r.) i portret własny z żoną (1904 r.).

     Z kompozycji portretowych: „Dziewczynka z fiołkami” (1896 r.), „Helenka i kwiaty” (ok 1902 r.), „Macierzyństwo” (1905 r.), oraz słynne główki dzieci. Ponadto ilustracje do „Iliady” Homera (ok. 1896 r.) i cykl widoków na Kopiec Kościuszki (1904-1905 r.)